Destanlar…

Tam istedi?im gibi olmasada destanlar olsun istedim. 🙂

SATUK BU?RA HAN DESTANI

Destan Hakk?nda Bilgi:

Büyük Türk ?mparatorlu?unun temsilcili?i 840 y?l?ndan itibaren devralma?a ba?layan Karahanl?lar?n 1212 (1240) y?llar?na kadar devam eden hanedan nöbetleri esnas?nda en önemli ve muhakkak ki dünya tarihinin seyrini de?i?tiren büyük hadise Türklerin ?slam dinini kabul etmi? olmas?d?r. 940 y?l? civar?nda Karahanl? hükümdar? Satuk Bu?ra Han zaman?nda vuku bulan bu dünya çap?ndaki hadise, dünya üzerindeki büyük tesiri derecesinde Karahanl?lar aras?nda da destani bir havaya bürünmü? ve Satuk Bu?ra Han etraf?na geli?en bir destan meydana gelmi?tir.

Türklerin ?slam Dinini kabul edi?leri ilahi bir ilhama ba?lama çal??an Satuk Bu?ra Han Destan?n?n çok k?sa bir zamanda geli?ti?i, islamiyetten önceki Türk Destanlar?ndan da ald??? ana motiflerle daha da zenginle?erek tespit edilen yaz?l? ?ekle geldi?i söylenebilir.

Ayn? zamanda bu gün bile Ka?gar yak?nlar?ndaki, Artuç kasabas?nda bulunan mezar? bir ziyaretgah mahalli olan Satuk Bu?ra hayat?n?, destani bir hava içinde anlatan Satuk Bu?ra Han Destan? Tezkire-i Bu?ra Han adl? bir eserde kay?tl?d?r. Bu eserin muhtelif el yazmalar? vard?r.

DESTAN:

Peygamberimiz Hazreti Muhammed, Miraç esnas?nda, di?er bütün peygamberleri de görür. Aralar?ndan birini tan?yamaz ve Cebrail Aleyhisselama o zat?n kim oldu?unu sorar. Cebrail de:

-Bu zat Peygamber de?ildir, der. Bu zat, sizin ruhunuzu Ulu Tanr?ya emanet etti?iniz günden üç y?l sonra yer yüzüne inecek ve sizin dininizi Türkistan da yayacakt?r.

Cebrail Aleyhisselam?n bu cevab? üzerine hazreti Muhammed çok sevinmi?, Miraçtan sonra, gece gündüz bu mübarek ruh için dua etme?e ba?lam??t?. Tabi bu arada, bu mübarek zattan sahabelerine de bahsetmi? ve sahabelerinin bu zat?n ruhunu görme?i istemeleri üzerine Hazreti Muhammed de dua ederek Miraç esnas?nda gördü?ü zat?n ruhunun görünmesini arzulam??t?.

Hazreti Muhammed’ in duas? üzerine birden kar??lar?nda k?rk silahl? atl? belirdi. Selam verip yakla?t?lar. Bu atl?lar, ba?lar?nda Satuk Bu?ra Han’ ?n bulundu?u k?rk arkada??n?n ruhu idi.
Y?llar geçtikten sonra, Ka?gar Hükümdar?n?n bir o?lu dünyaya geldi. Ad?n? Bu?ra Han koydular. Bu?ra Han’ ?n do?du?u gün büyük zelzeler oldu. Su kaynaklar? kurudu. Bu?ra Han’ ?n büyüdü?ü zaman müslüman olaca??n? falc?lar anlad?lar. Bunun üzerine de onun öldürülmesini sa?l?k verdiler. Fakat annesi o?luna kol kanat gerdi; falc?lar?n yalan söyledi?ini iddia etti. ?ayet bir gün gelir falc?lar?n dedi?i ç?kar ve Bu?ra Han büyüdü?ü zaman müslüman olursa, onun o gün öldürülmesini istedi. Böylece de o?lunun öldürülmesini önlemi? oldu.

Satuk Bu?ra Han, on iki ya??na gelince k?rk arkada?? ile birlikte ava ç?kt?. Bir tav?an? kovalama?a ba?lad?. tav?an? kovalama?a o kadar dalm??t? ki arkada?alar?ndan ayr?ld???n? farketmedi.

Tav?an? bir müddet kovalayan Satuk Bu?ra Han, bir müddet sonra hayvan?n ?ekil de?i?tirdi?ini hayretle gördü. Gerçekten de kovalad??? tav?an bir ihtiyar adam k?l???na girmi?ti. Satuk Bu?ra Han bu zat?n H?z?r Aleyhisselam oldu?unu anlad? ve onun verdi?i dini nasihatlar? ve ö?ütleri can kula?? ile dinledi.

Bundan bir müddet sonra. zaman? gelince Satuk Bu?ra Han’ ?n babas? öldü. O zamanki Türk adetlerine göre annesi de, Satuk Bu?ra Han’ ?n amcas? ile evlendi. Fakat bir gece Bu?ra Han amcas?n? ?slam dinine davet etti. Amcas? kabul etmedi. Bunun üzerine yer yar?ld? ve yar?lan yere Bu?ra Han’ ?n amcas? gömülüp kayboldu. Amcas?n?n bu ?ekilde ölmesi Satuk Bu?ra Han’ ?n hükümdar olmas? demekti çünkü tahta geçecek ba?ka bir kimsesi yoktu. Ve Satuk Bu?ra Han hükümdar oldu.

Hükümdar olur olmaz da Türk Ülesinde ?slamiyeti yayma?a ba?lad?. Bütün sava?lar? kazan?yordu. Sava?larda a?z?ndan ç?kan ate?ler bütün kafirleri yak?yordu. K?l?c?n? dü?mana çevirince k?l?c? k?rk ad?m birden uzuyordu. Bu yüzden bu k?l?c?n korkusu dört bir yan? doldurmu?, dü?manlar?n? sindirmi?ti. Öyleki, Satuk Bu?ra Han doksan ya??na geldi?i zaman ülkedeki bütün Türkler müslüman olmu?tu. Amuderya k?y?lar?ndan güneyde K?? Kezek taraflar?na ve kuzeyde Karakum’ a kadar yay?lan olanlarda herkes islam dinine girmi?ti. Bu da yetmeyince Çin ile sava??p ?slamiyeti oraya kadar yayd?.
Ondan sonra Satuk Bu?ra Han ilahi bir emir ald?. Bu emre uyarak Ka?gara döndü ve orada öldü. Dört k?z? vard?. Bunlardan ikincisinin ad? Alanur idi. Alanur bir gün evinin önünde gördü?ü bir arslandan korkarak bay?ld?. Ay?ld??? zaman bir çocu?u oldu?unu anlad?. Do?an çocu?a Ali ad?n? verdiler Hazreti Ali gib Allah’ ?n Arslan? oldu?undan bu ad? verdiler.
(Satuk Bu?ra Han destan?n?n, Bu?ra Han’ ?n k?z? Alanur’ un gebe kalmas?, de?i?ik bir, el yazmas?na göre de: Cebrail’ in getirdi?i bir ?????n Alanur’ un a?z?na aksam? sonucudur. Bu bir damla ???ktan do?an Alanur’ un o?lu, Hazreti Ali gibi bir Allah’ ?n Arslan? oldu?undan, Seyyid Ali Arslan Han ad?n? alm??t?r.

KAYNAK:Türk Destanlar?-M.Necati Sepetçio?lu
Sayfa:133,134,135,136

ER MANAS DESTANI

Bölüm-1-

Bu muhte?em Türk Destan?n?n tamam? 400.000 m?srad?r. Bir K?rg?z destan?d?r. Müslüman K?rg?zlarla Putperest Kalmuklar aras?ndaki mücadeleri anlat?r. Bununla beraber Manas Destan?n?n dokuzuncu yüzy?lda, K?rg?zlar?n yenisey K?y?lar?nda devlet kurma?a ba?lad?klar? s?rada te?ekkül etti?ini ileri süren ilim adamlar? da mevcuttur.

Manas’ ?n, tarihi bir ?ahsiyet oldu?una dair izlere tesadüf edilmemi? ise de, K?rg?z-Kalmuk mücadelerinde temayüz etmi? bir K?rg?z yi?idinin, muhtemelen bir K?rg?z Be?inin ad? ve yi?itli?i ile bu destana mevzu oldu?u bir ihtimal say?lamaz.
Manas Destan?, K?rg?zlar?n bir bk?ma ansiklopedisi gibidir. Manas Destan?nda K?rg?zlar?n bütün örf ve adetlerini, inan??lar?n?,dünya görü?lerini, di?er milletlerle olan ili?kilerinin, masallar?n? ve ahlak anlay??lar?n? bulmak mümkündür.
Manas Destan?n?n bütününü söyleyenlere Manasç?, bir k?sm?n? söyleyenlere ?rc? denilir. Manasç?lar, destan? anlat?rken kendi zamanlar?n?n, tesiri alt?nda kald?klar? hadiselerini veya duygu ve dü?üncelerini de ustaca katm??lard?r.
Manas Destan?na ilk defa, Kazak-K?rg?z idarecisi olan Rus asl?ndan franel tesadüf etmi?tir. Daha sonra Çokan Velihanof 1856 y?l?nda destan? dinlemi? fakat destan?n en uzun parças?n? rodloff tesbit ederek 1885′ te ne?retmi?tir.

Destan?n en önemli bölümlerini Manas, Manas’ ?n o?lu Semetey, Manas’ ?n torunu Seytek, Colay ve Tö?tök’ ün hikayeleri te?kil etmektedir. Colay Er Tö?tük hikayeleri ile ilgili bölümlerin Colay ad?nda bir Manas’ ç?dan derlendi?i zannedilmektedir.

Bölüm-2-

Destan?n, bölümler halinde k?salt?lm?? hali:

1) Yeditör ad?n? ta??yan yerde Böyün Han oturmaktad?r. Böyün Han?n o?lu Kara Han ve onun o?lu da Cak?p Han (Yakup Han) ad?yla ab?l?r. Cak?p Han, Alma Ata Irma??n?n gözesinde, Sungur Yuvas? denilen yerde yerle?mi?tir; Cak?p Han’ ?n hiç evlad? yoktur. Bir gün Tanr?’ dan bir o?lan çocuk ister, onun da kahraman olmas?n? ister. Tanr?n?n izni ile bir o?lu olur. O?lu oldu?u için de Tanr?ya güzel bir k?srak kurban eder. dört Peygamber gelip çocu?a ad kor ve ad?na Manas der. Manas dile gelir ve babas?na: “ben ?slam yolunu açaca??m, gavurlar?n mal?n? ya?malayaca??m” deyince Cak?p Han, çok eski arkada?? olan Baka’ ya haber gönderir ve yan?na gelmesi için ça??r?r. Baka gelince de, Manas’ ?n söylediklerini ona nakleder. Bu söz üzerine Baka: “Pek güzel söz” der: “Hemen anlatal?m, Çin’ e ak?n edelim ve pekin yolunu bozal?m!”

Dedi?i gibi yapt?lar.

Cak?p Han’ ?n o?lu genç Manas ise on ya??na gelince ok att?, on dört ya??na bas?nca da han evini bas?p y?kt?, ahn oldu. Ka?gar’ dan bütün Çinlileri sürüp Turfana t?kt?, Tufandaki Çinlileri sürdü, Aksuya att?.

2) Kalmuk Han’ ?n o?lu Almambet’ in Müslüman olu?u, Er Kökçe’ ye s???n???, Er Kökçe’ den de ayr?l?p Manas’ a geli?ini anlat?r:

Yerin yer suyun su oldu?u ça?da… alt? atan?n o?lu gavur, üç atan?n o?lu müslüman idi. O zaman Kara Han’ ?n o?lu Almambet do?du, hemen büyüdü ve Müslüman oldu. Babas?n? müslüman olmad??? için öldürdü, kaç?p geldi müslüaman beylerinden Er Kökçe’ ye s???nd?. Er Kökçe’ nin k?rk yi?idi vard?. Bu k?rk yi?it, Beylerinin bu Kalmuklu’ ya, Almambet’ e çok iltifatlar edip onu yan?ndan ay?rmad???n? görünce k?skand?lar, k?skan?nca da Almambet hakk?nda dedikodular ç?kar?p yayd?lar. Bu yüzden Almambet ?le Er Kökçe Bey’ in aras? bozuldu. Almambet de kalk?p Manas’ ?n Bey evine geldi.
Manas da Almambet’ i büyük iltifatlarla kar??lad?. Manas Almambet’ i çok sevdi.

3) Manas ile Er Kökçe’ nin sava?mas?n? anlat?r: Manas’ ?n çerileri Er Kökçe’ nin ilini ya?ma ederler. Sava?ta Er Kökçe yenilir. Ard?ndan da Cak?p Han, o?lu Manas’ ? evlendirmek ister. K?z arama?a ba?lar. Temir Han?n k?z? olan Kan?key’ in, Manas’ a lay?k bir evde? oldu?unu sa?l?k verir. Temir Han da k?z?n? Manas’ a vermek istmektedir. Ama Temir Han?n ba? dan??man? bu evlenmeye engel olma?a çal???r. Bu yüzden dü?ün esnas?nda kavgalar olur, ucu sava?a ve ya?maya var?r. Sonunda ba? dan??man Mendibay Manas’ ? zehirler Manas ölür. Manas’ ?n ölümü ailesini yoksullu?a, s?k?nt?ya ve felakete dü?ürür. At?, do?an? ve köpe?i mezar?n?n ba??nda a?larlar. Manas’ ?n can?n? ba???lamas? için Tanr?ya yalvar?p yakan?rlar. Manas’ ?n k?rk tane de yi?idi vard?r ama hepside be?lerini unuturlar. Tanr?, Manas’ ?n hayvanlar?n?n sadakat? kar??s?nda onlar?n duas?n? kabul edip Manas dirilir. Eskisi gibi, eskisinden daha güçlü bir ?ekilde iline ve töresine hizmet eder.

4) Kökütey Han’ ?n yas törenini anlat?r: Kökütey Han hastalan?r. Son nefesini vermeden önce vasiyetini yapar. Ard?ndan da ölür. Kökütey Han ?n ölümü üzerine kom?u milletlerden de yas töreni için ça?r?lanlar olur: Herkes gelir. Büyük bir yu? töreni yap?l?r. Törenin bitece?ine yak?n istirak edenler aras?nda bir kavga ba?lar ve sonu sava?a var?r. Manas ve müslüman olmayan Calay Han aras?nda devam eden sava? uzay?p gider.

5) Göz Kaman’ ? anlat?r:
Cak?p Han’ ?n, küçükken Kalmuklara esir dü?en ve Mo?alistan’ a götürülüp orada büyütülen Göz Kaman adl? bir karde?i vard?r. Göz Kaman Mo?alistan’ da, Kalmuklar aras?nda büyütülüp orada bir Kalmuk k?z?yla evlendirilir; orada be? o?lu olur ve bir gün o?ullar? ile birlikte as?l yurduna döner. Kalmukça konu?maktad?r.

Manas, hem amcas?n? giç görmedi?i ve o güne kadar tan?mad???, hem de amcas? Kalmukça konu?tu?u için onu casus zanneder; yakalay?p zincire vurur. Bunlar? yapt?ktan sonra da böyle bir amcas? olup olmad???n? anlamak için babas?na haber gönderir. Colay Han haberi al?nca sevinir ve karde?ini ho? tutmas? için o?luna emir verir. Fakat Manas’ ?n annesi ve kar?s? da Göz Kaman’ dan ho?lanm??lar hele Kalmukça konu?mas?n? büsbütün yad?rgam??lard?r. Bu yüzden birlik olup hep beraber Cak?p Han’ ?n emrini hiçe sayarlar. Yaln?z Manas babas?n?n buyru?unu dinleyip amcas?na iyi davran?r, hatta amcas? ve o?ullar? için büyük bir ?ölen verir. Fakat göz Kaman’ ?n o?ullar? bu ?ölende bir kavga ç?kar?p Manas’ ? döverler.

Manas, Kalmuklara kar?? sefere ç?kt???nda amcas?n?n o?ullar? Kalmukça bildi?i için onlardan yararlanmak ister. Gökçegöz’ ü Kalmuklara caus olarak gönderir. Gökçegöz ise Kalmuklar taraf?na geçer geçmez Manas’ a ihanet eder. Manas da bunun üzerine Almambet’ i gönderir. Almambet’ in yard?m?yla Manas sava?? kazan?r. Bir çok ganimetler al?r. Dönerken yar? yolda Gökçegöz’ e rastlarlar ve Gökçegöz Manas’ ? k?rk yi?idi ile birlikte zehirler. K?rk yi?id ölür. Manas’ ?, kar?s? Kan?key tedavi etmek suretiyle kurtar?r. Mekke’ den erenler gelir ve Kan?key’ e yard?m ederler.

Manas da iyi olur olmaz Mekke’ ye gider ve orada dua edip Tanr?ya yalvararak k?rk yi?idinin dirilmesini temin eder.

6)Semetey’in do?umunu anlat?r.Manas art?k ihtiyarla?m??t?r. Ak at? halsiz dü?mü? zay?flam??t?r.
Manas k?rk yi?idini yan?na ça??r?r. Ölümünden sonra do?acak olan o?luna iyi bakmalar? için vasiyet eder. Ve Manas ölür. Manas için büyük bir yu? töreni yap?l?r, yas tutulur.

Cak?p Han Kan?key’ e haber göndererek Manas’ ?ndan k?rk yi?idinden biri olan Abeke’ ye veyahud da Köbe?’ e var?p evlenmesini buyurur. Kan?key ise:

-K?z?m olursa dedi?ini tutar evlenirim, gel gelelim o?lum olursa evlenmek ?öyle dursun ne Abeke’ nin surat?na ne de Köbe?’ in yüzüne bakar?m, diye cevab?n? gönderir.

Kan?key’ in bir o?lu olur. dedi?ini yap?p kimseyle evlenmez. Ötekiler Kan?key’ in o?lunu öldürmek isterler. Bunu ö?renen Kan?key o?lunu al?p babs? Temir Han’ ?n ülkesine kaçar. Yolda türlü s?k?nt?lar çeker, ba??na gelmedik kalmaz. Sonunda Temir Han’ ?n ülkesine var?r, Bey evine ula??r.

Temir Han k?z?na ve torununa kavu?unca pek çok ?ölenler verir. Torununa ad konulmas? için bütün il halk?n? toplar fakat çocu?a kimse bir ad bulup da koyamaz. Bunun üzerine orta yerde bir ak sakall? ihtiyar peyda olur, uzun uzun dualar eder ve Temir Han’ ?n torununa Semetey ad?n? verir. Semetey büyür. Baba yurduna dönmek ister. Yola ç?kaca?? s?rada annesi

Kan?key:
-Baka’ ya selam söyle, ne söylerse sözünü tut, d???na ç?kma, diye tembih eder.

Semetey, baba oca??na döner. Cak?p Han hayattad?r ve torunu Semetey’ in annesine yap?lan eziyetlerin ac?s?n? ç?karaca??n?, öç alaca??n? zannederek korkar. Bunun için de Semetey’ i zehirlemeye karar verir. Karar?n? tatbik etmek isterken durumu ö?renen Semetey hem Çak?p Han?, hem de Abeke ve Köbe?’ i öldürür.

7) Semetey’ in baba oca??na yerle?tikten sonras?n? anlat?r:

Semetey, baba oca??na dönüp öz yurduna yerle?tikten sonra, Kalmuklar üstüne ak?nlar yapmak için haz?rl?klara ba?lar. Babas?n?n, hayatta olan k?rk yi?idini ça??r?p toplar. Der ki:

-Ak?n yapmam?z gerek; at sürüleri ve ganimet almam?z gerek!
Bu sözden sonra sefere ç?kar. Fakat k?rk yi?it, kendi aralar?nda toplan?p konu?urlar:

-Bizden öncekiler yetmi? ya??na vard?; bizden sonrakiler altm??a ula?t?. Biz, bu Semetey’ in babas?na hizmet ettik, ?imdi de o?luna hizmet edece?iz. ?htiyarlad?k art?k. Semetey, bizi bu ihtiyar halimizde yüce da? ba?lar?ndan a??rmak diler, ça?layanl? sulardan geçirmek diler; bizi öldürme?e kastetmi?tir, dönelim! dediler.

Semetey’ in buyru?unu dinlemediler, geri döndüler, kaçt?lar. Semetey, onca sözden sonra babas?ndan kalma k?rk yi?ide söz geçiremeyince onlar? öldürür. Bu arada, Acubey ile Almambet’ in birer o?ullar? olmu?tur. Semetey, bu çocuklar? kendisine karde? edinir. Birinin ad?n? Kançura ötekinin ad?n? Külçura koyup öyle ça??r?r.

Kançura ile Külçura da büyürler. Büyüyünce Semetey’ e hizmet etme?e ba?larlar. Bir gün gelir. Semetey, Kançura ile Külçura’ ya, Ak?n Han’ ?n k?z? Ay Çürek’ i evlenmek üzere kaç?rmak istedi?ini söyler ve onlardan bu i? için hizmet ister. Bunun için de Ak?n Han’ ?n ülkesine sefere ç?k?lmas? gerekti?ini anlat?r. Dediklerini yaparlar ve Ay Çürek’ i kaç?r?rlar. Gel gelelim Ay Çürek’ in bir de ni?anl?s? vard?r ki Kökçe o?lu Ümetey diye bilinmi?tir. Bu Kökçe o?lu Ümetey, Ay Çürek’ in kaç?r?l???n? kendisine yediremez ve o da kar??l?k olarak Semetey’ in sürülerini ya?malarlar. Bunun üzerine aralar?nda bir sava? ba?lar. Birbirlerini kar??l?kl? olarak ya?malay?p dururlar. Sonunda Semetey, Kökçe o?lu Ümetey’ e bar?? teklif eder. Sava?tan yorulan Ümetey de bunu kabul eder.

Ümetey’ le yapt??? bar??tan biraz rahatlayan Semetey, ba?ka bir sefere ç?kmak için haz?rland??? s?rada bir dÜ? görür.

Dü?ünü kar?s? Ay Çürek’ e anlat?r. Ay Çürek de dü?ü yorumlay?p:

-Sen bu sefere ç?kma, der ç?karsan ba??na bir felaket gelecek.
Fakat Semetey inatç?d?r, hem de bo? laflara kulak asacak cinsinden de?ildi. Kar?s?n?n dü?ünü yorumlamas?na kar??l?k:

-Dü? dedi?in ?ey saçmal?kt?r!.. diye kar??l?k verdi.
Böyle demedine ra?men, dü?ünün hayra yorulmas? için de babs?n?n ruhuna en iyi k?sraklardan birini kurban eder. Arkas?ndan da, Er K?yas’ ?n ülkesine ak?n ba?lar.

Ak?n?n en k?z??m?? zaman?nda Almambet’ in o?lu Kançura, Semetey’ e ihanet eder ve onu yakalay?p Er K?yas’ a götürür, teslim eder. Semetey’ e ihanet etmeyen Külçüra’ y? da köle olarak kullan?rlar.

Bu s?rada Ay Çiçek bir o?lan çocuk do?urmu?tur. Ay Çüre?in bir o?lan çocu?u do?urdu?unu duyan Er K?yas çocu?u ya?atmak istemez. Öldürme?e çal???r. o?lunu kurtarmak isteyen Ay Çürek Er K?yas? tehdit adip korkutur:

-E?er sen benim o?lumu öldürtürsen ben de seni babam Ak?n’ a ?ikayet ederim, ülkeni alt üst ettirir öcümü al?r?m der.
Er K?yas bu tehditten korktu?u için çocu?u öldürtmeyip kendine evlat edinerek yan?nda al?koyar. Halk?n? toplay?p çocu?a ad koymak ister. Fakat kimse bir ad bulamaz. Aksakall? Aykoca derler bir ihtiyar vard?r, sonunda o gelir ve Ay Çürek’ in o?luna Seytek ad?n? verir.

Seytek de büyür, delikanl? olur, yi?it olur. Külçura’ y? koruyup kölelikten kurtar?r. Er K?yas öldürülür. Bunlardan sonra Seytek de baba yurduna, öz oca??na döner. Babas?na ihanet eden Almambet’ in o?lu Kançura, Seytek’ in baba yurduna Bey olmu?tur. üstelik Seytek’ in babaannesi Kan?key’ e koyun güttürüp çobanl?k yapt?rmak suretiyle ona eziyetler etmi?tir.
Bu hali gören Külçura, Kançura’ y? yakalar ve Kan?key de onu öldürür. Baba yurduna yerle?en Semetey ise, Ta?kent’ ten Talas’ a kadar yay?lan geni? ülkeleri idaresi alt?na al?p oralar?n Han? olur.

KAYNAK: Türk Destanlar?-M.Necati Sepetçio?l?
Sayfa:136-145

CENG?Z HAN DESTANI

-Destan Hakk?nda Bilgi-

On üçüncü yüz y?l ortalar?na do?ru te?ekkül etme?e ba?lam??t?r. En eski O?uz ve Uygur soyuna aid bir k?s?m destan?ms? söylentilerin, daha sonra di?er Türk Boylar? aras?nda anlat?l?p geni?lemesi ve bunlara yap?lan ilaveler, bilinen Cengiz Han Destan?n?n esas?n? te?kil etmektedir. Daha do?rusu Cengiz Han Destan?, asl? bu söylentiler olan ve sonradan Cengiz Han’ ?n ?ahsiyeti ve ad? etraf?nda toplan?p geli?tirilen yak??t?rma bir destan görünü?ündedir.

Cengiz Han Destan?n? anlatan eserler, Cengizname ad?n? ta??r. T?pk? O?uz Han Destan?n? anlatan eserlere O?uzname denildi?i gibi. Mo?ol, Türk ve ?slami motifleri i?leyi?leri bak?m?ndan Cengiz Han Destan? üç ayr? rivayet halindedir. Türk rivayetlerinin i?ledi?i bütün motifler, daha önce de belirtti?imiz gibi eski Türk Destanlar?n?n motiflerine benzer. ?slami rivayetiyle Cengiz Han Destan?, bir ?slam mücahidin destan? gibidir. Mo?ol rivayetinde ise Cengiz Han’ ? bir Mo?ol bahad?r? olarak görürüz.

Destan:

Cengiz Han, baba taraf?ndan O?uz Han’ a dayanmaktad?r; ana soyundan da Alt?n Han’ a varmaktad?r. Alt?n HaN Akdeniz’ de, Malta’ da hüküm sürmektedir. Çok güzel bir k?z? vard?r. Alt?n Han, dillere destan olan bu çok güzel k?z?n?, güne? yüzü görmeyen, hiç bir yan?ndan iç taraf?na hiç bir ???k s?zd?rmayan bie saraya kapat?p gözlerden ?rak tutmaktad?r. Günlerden bir gün, bütün dikkatlere ra?men gün ????? Alt?n Han’ ?n güzel k?z?n? bulur. K?z?n, bu gün ?????ndan bir çocu?u olaca??n? anlayan Alt?n Han utanc?n? ve yüz karas?n? kimseye göstermemek için k?z?n?, k?rk cariye ile birlikte bir gemiye koyar denize salar.
Gemiye, denizde bir kahraman rastlar. Bu kahraman?n ad? Tumavi Mergendir. Alt?n Han’ ?n k?z?n? görür görmez be?enir, al?r. K?z?n bir o?lu olur. Ad?n? Dobun Bayan koyarlar.

Alt?n Han’ ?n k?z?n?n, tumavi Mergen’ den de çocuklar? olur. Bunlar? da, Bilgidey ve Büdenedey diye ça??r?rlar.
Dobun Bayan büyür, evlenecek ça?a gelir; evlendirirler. Alanguva ad?nda bir güzel k?z al?rlar. Dobun Bayan’ ?n, Alanguva’ dan üç o?lu olur. Bundan sonra Dobun Bayan ölür.

Dobun Bayan’ ?n ölümünden bir müddet sonra, Onun bir nur halinde yeniden dünyaya döndü?ü anla??l?r. Bu nur halinde dönü?ten sonra, yine Alanguvan’ ?n kocas? olmu?tur ve Alanguva bir erkek çocuk daha do?urmu?tur. Bu çocu?un ad?n? Cengiz koyarlar.

Cengiz do?unca, ruhu nur halinde dünyaya dönmü? olan dobun Bayan, kurt halinde dünyay? bir daha terkeder.
Fakat, en çok karde?leri, Cengiz’ in hem nurdan do?mu? oldu?una hem de kendi karde?leri oldu?una bir türlü inanmak istemezler. Karde?lerine türlü eziyetler ederler. Fakat halk ötekilerden çok Cengiz’ i sevmektedir.
Bir gün Cengiz karde?lerinden kurtulmak için kaçar, da?da ya?ama?a ba?lar. Türk boylar?, aralar?nda temsilciler seçerek cengiz’ e gönderirler ve ya?amakta oldu?u da?da Cengiz’ i bulup kendilerine Han seçerler.

Cengiz Han, bütün ömrünü yurduna ve milletine verir; çal???p didinir, dünyan?n en büyük ve en sa?lam devletlerinden birini kurar. Sonunda bu devleti çocuklar? aras?nda taksim ederek ölür.

Cengiz Han Destan?n?n ?slami rivayeti:

Bu rivayete göre Cengiz’ in bir ad? da Timuçin’ dir. Do?aca??n? çok önceden kahinler haber vermi?lerdir. Do?du?u zaman da , babas?, Tatar Hanlar?ndan Timuçin’ i ma?lup etmi?tir. Bu yüzden do?an o?lunun ad?n? Çimuçin (Timuçin) koyar.
T?pk? Davut Peygamber gibi Timuçin de on yedi ya??na kadar çobanl?k yap?p, da?da bay?rda sürüsünü otlat?r. Babas? ölünce de, halk, Timuçin’ in kendilerine Han olmas?n? isterler. Zaten Timuçin’ in Han olarak seçilmesini Tanr? da buyurmu?tur.
Eyliyalardan Ab?z gelerek Timuçin’ e Cengiz ad?n? vermi? ve bütün dünyay? fethedip efendisi olaca??n? mu?tulam??t?r. Bu s?rada bir ku? ötme?e ba?lam?? ve öterken: “Cengiz!.. Cengiz!..” diye hayk?rm??t?r.
Bunun üzerine Hanl??? kabul eden Cengiz evliyan?n dediklerini do?rulam??t?r.

KAYNAK:Türk Destanlar?-M.Necati Sepetçio?lu
Sayfa:149,150,151,152

O?UZ KA?AN DESTANI (?slami)

Bölüm-1-

Türklerin ?slam Dinini kabul etmelerinden sonra, O?uz Ka?an Destan? yeni ba?tan ve tamamen ?slami akideler ve motifler üzerine i?lenmi?tir. Gerek öz gerekse muhteva bak?m?ndan, her iki rivayet aras?nda büyük farklar bulunmamaktad?r. ?slami akidelere göre yeniden düzenlenen bu ikinci destan, birincisinden sonra geçen zaman?n bir k?s?m hadiselerini de i?ledi?i ve O?uz’ un do?umundan öncesine bir ba?lang?ç tesbid etti?i için ilgi çekici bir hüviyete bürünmü?tür. Bu rivayetde, yeni bir dine ve bu dinin kültürünün tesirine giren bir milletin, daha önceki ya?ay?? tarz?ndan, duyu? ve dü?ünü? sisteminden ayr?lmamas?n?, büsbütün kopmak istememesi veya kopamamas? aç?kça belli olmakta ve o günlerini yeni dü?ünü? sisteMine göre ayarlamak isteyi?i görülmektedir. Nitekim, bu rivayetde milletin, kendini Türk ad?yla Hazreti Nuh’ un o?ullar?ndan Yafes’ e ba?lay???, ?slami dü?üncenin peygamberler mank?besinde kendisine bir yer bulma çabas?d?r.
O?uz Ka?an Destan?n?n ?slami rivayeti on üçüncü yüzy?lda yaz?ya geçirilmi?tir. Bu yüzy?l tarihçilerinden Mo?ol Tarihçisi re?iddeddin Cami üt-Teva-rih adl? eserinden Fars diliyle; Ebul Gazi Bahad?r Han ise, ?ecer-i Terakime adl? eserinden Türkçe olarak destan? kaydetmi?tir.

KÖRO?LU DESTANI

Türk Destanlar? içinde en geç te?ekkül eden, di?erlerine göre çok yeni bir destan?d?r. Türklerin, bu günkü büyük ve son yurdumuzun olan ve bunun içinde de her Türk için çok büyük bir de?er ta??mas?, üzerinde hayat?ndan fazla titremesi laz?m gelen Anadolumuzda yerle?mesinden sonra meydana gelmi? olmas? Köro?lu Destan?n?n bugüne kadar ayn? tesir ve kuvvete ya?amas?na sebep olmu?tur. Hala Anadolu ve Rumeli Türkü, Köro?lu Destan?n? bilir ve anlat?ld??? zaman heyecanlan?r.
Bununla beraber Köro?lu Destan?n?n da kayna??, bütün öteki destanlar?m?zda oldu?u gibi, önceki sahifelerde anlatt???m?z as?l büyük Türk destanlar?d?r. Motifler hayaller, muhit ve adetler bütünüyle bu destanlar?m?zdan al?nm?? ve onlar?n üzerine kurularak geli?tirilmi?tir.

Bugüne kadar duyulan Köro?lu Destan? rivayetleri, Azerbaycandan Rumeline kadar uzanan geni? sahada yirmi dört çe?itleme halindedir. Bunlar, birbirinden farkl? gibi görünse de asl?ndan tek bir çekirde?in etraf?nda geli?en parçalar gibidir. Nitekim, hala halk aras?nda söylenen Köro?lu ?iirleri de ya birer vak?a anlatmakta, ya bir güzelleme ile destandaki olaylar?n çevre olarak mekan?n? tesbit etmekte; ya bir koçaklama ile destan kahramanlar?ndan birini çizmekte veya birinin maceras?n? vermekte; yahut da türkü ile olaylar? birbirine ba?lamaktad?r.

Bunlardan da anla??laca?? üzere Köro?lu Destan?m?z bütün güzelli?ine ve tam gibi görünmesine ra?men, destan olarak tekamül devresini tamamlamam??t?r. Çekirde?i vard?r ve tabii geli?mesini göstermi?tir; muhtelif zamanlarda ve muhtelif ozanlar?n eliyle ve diliyle ayr?mlar? yap?l?p eklemeleri eklenmi? ve bunlar bir halk süzgecinden geçerek halk?n o güzel muhayyilesinden de olaca??n? al?p ?ekillenmi?tir. Fakat, yaz?l? tesbid ?ekli, tamam? üzerinden ve naz?m halinde bir tek ozan?n i?lemesine mazhar olmam??t?r. Bu k?s?m da yap?ld?ktan sonra elimizde tam ve mükemmel bir Köro?lu Destan? var diyebilece?iz. Bugün hala de?i?ik rivayetlerde anlat?lan destan?n, anahatlar?yla hülalas? ?u ?ekildedir:

Köro?lu’ nun babas?n?n ad? Yusuf” tur. Bir Beyin yan?nda çal??maktad?r ve bilhassa atlardan çok iyi anlamaktad?r. Yusuf’ un

Ali ad?nda, yi?it delikanl? bir o?lu vard?r.
Günlerden bir gün Bey, Yusuf’ a, kendisi için çok güzel bir at seçip getirmesini ister. Yusuf da, çok gösteri?siz, uyuzumsu bir tay? be?enir, al?r gelir.

Fakat Bey çok kibirli, gösteri?i seven, burnundan k?l ald?rmayan ve çok zalim bir Beydir. Böyle bir at? kendisine seçip getirdi?i için Yusuf’ a fena halde öfkelenir.

Halbuki Yusuf’ un getirdi?i tay öyle bilinen taylardan de?ildir. Sulardan ç?kan bir ayg?r?n dölünden gelme bir k?r tayd?r. Kanatlan?p uçma yetene?i vard?r. Bak?l?r, terbiye edilirse e?i menendi bulunmayacak cinstendir. Ama Bey, bunlar?n hiçbirini anlamaz ve zalimli?i üstün gelip Yusuf’ un gözlerine mil çekilip kör edilmesi buyru?unu verir. Buyru?u da, kendisi gibi zalim olan adamlar? dü?ünmeden yerine getirirler.

?ki gözü kör edilen Yusuf köyüne döner, O uyuzumsu tay?, hiç ???k görmeyen bir yerde besleyip terbiye eder ve e?i menendi bulunmayan bir k?r at haline getirir. O?lu Ali de o zamana kadar daha yeti?ip daha yi?it daha gürbüz bir delikanl? haline gelmi?tir. Baba-o?ul bir arada karar verip Beyden öç alma?a yemin ederler. Bunun üzerine, k?r atla birlikte Bingöl Da?lar?na var?p hayat suyunu ararlar; bulurlar ve içerler. Sudan ancak Ali ve k?r at içmi?tir. Yusuf içememi?tir.
Bundan sonra dönüp, Beyin kona??na yak?n bir da?? yurd edinirler. (En me?hur rivayetlerde bu da? Çaml?bel’ dir) Yusuf, o?lu Ali’ ye, burada yerle?mesini sa?l?k verir.

Babas?n?n bu ö?üdünü tutan Ali (Köro?lu) oray? yurd edinerek gelip geçenden baç alma?a, haks?zl?klar?n üstüne üstüne varma?a ba?lar. Bir müddet sonra babas? Yusuf ölür. Köro?lu, yine babas?n?n ö?üdüne uyarak kendisine çok sad?k k?rk yi?it toplar etraf?na. Ak?ll?, bilgin, görgülü ve bir sohbet adam? oldu?unu duyup i?itti?ini ?stanbul’ dan, Kasap ba??n?n o?lu yak???kl? Han Ayvaz’ ? da kaç?r?p k?rk yi?idinin aras?na katar:

Art?k Çaml?bel, Çaml?bel’ deki Köro?lu’ nun dünyas? tamam olmu?tur. Köro?lu’ nun çevresinde insanlar toplanma?a ba?lar; Köro?lu’ nun çevresinde halk küme küme ve sevgi doludur. Babas?n?n öcünü Beyden almak için Köro?lu türlü oyunlar haz?rlar, yi?itlil gösterir; Köro?lu nas?l halk?n adam?, iyi ve namuslu insanlar?n sevgilisi haline gelmi?se Zalim Beyin de, ba? dü?man? ba? korkusu haline gelir. Bütün Zalim Beyler Köro?lu’ ndan korkmaktad?r.

Babas?n?n öcünü almak için Beyin üstüne üstüne vard??? ak?nlardan birinde Köro?lu, Beyin güzel Bac?s? Döne’ yi görür. Gördü?ü gibi de vurulur Köro?lu, Döne’ ye a??k olur. Çaml?bel Köro?lu için a?k?n?n alev alev yand??? bir yer haline gelir…

Ve birgün bu a?ka dayanamaz köro?lu, at?na atlad??? gibi var?r. Döne’ yi Bey Kona??ndan kaç?r?r, evlenir. Bu evlilikten o?lu Hasan do?ar.

Ak?nlar ak?nlar? kovalar; Köro?lu çok zalimlerin hakk?ndan gelir. Ak?nlar?n?n birinde tutsak olur Köro?lu. Yi?itlerinden Güdemen, Köro?lu’ nu kaç?rmak için görevlendirilir. Güdemen var?p köro?lu’ nu bulur.

Köro?lu tutsakl?ktan kurtulur; kaçar. K?r at?na atlar ve k?r at surlar?n üstünden kanatlan?p uçarak geçer ve Köro?lu’ nu kurtar?r. Bunun üzerine a?ka gelen Köro?lu k?r at? ö?me?e ba?lar.

Çaml?bel’ e hasret kalm??, Döne’ sine hasret kalm??; yi?itlerine hasret kalm??t?r. Uzaktan Çaml?bel’ i görünce dayanamaz söyler:

Köro?lu tepelerden bakar?m,
Gözlerimden kanl? ya?lar dökerim,
Bunca y?ld?r hasretini çekerim,
Arkam sensin, kalem sensin da?lar hey.

Yi?itlerine, Çaml?bel’ ine, Döne’ sine kavu?turdu?u için de at?n? bir güzelleme ile bir kere daha över:

Hayk?r?r köpü?ü ba??ndan atar,
Ba??n? ba??mdan yukar? tutar,
Kaçarsa kurtulur kovarsa tutar,
Alma gözlü k?z perçemli K?r at?m.

Bundan sonra Çaml?bel’ e daha iyice yerle?en Köro?lu’ nun nam? bütün yurdu, dört bir yandan tutar. Mertli?i, mertçe kavgalar?, düskünlerin elinden tutu?u, dü?künü zalime kar?? koruyu?u, hakk? ve adaleti sevi?i Köro?lu’ nu dillere destan eder. Her zaman haks?zl???n kar??s?ndad?r ama adaletli Devlet gücüne kar?? boynunun k?ldan ince oldu?unu da bilir. Din ve devlet u?runad?r yapt?klar? biraz da. Urus üstüne, Acem üstüne de sava?lara kat?l?r; bu sava?larda yi?itlerine Mevla, ?ehitlik, kafire kar?? üstünlük u?runa saf ba?lat?r.

Fakat nihayet Köro?lu da bir insand?r. Gerçi bildi?imiz insanlardan çok ayr?, insan üstü nice güce sahiptir ama yine de insano?lu’ dur. Sonunda kendi de, yi?itleri de; at? da yorulur. Koro?lu art?k ihtiyarlam??t?r.

Çürüdü gönlüm çürüdü,
?çerde yürek eridi,
Beylerin kolu yoruldu,
K?l?ç döndürü döndürü.

Üstelik devir de de?i?me?e ba?lam??t?r. “Delikli demir” dedi?i tüfenk icad olmu?, art?k yi?itlik ba?ka türlü anla??lma?a ba?lam??t?r. Gö?üs gö?üse, erkekçe, dü?man? yüzünden ve gözünden göre göre dö?ü?menin yerini bir yerlere saklan?p arkadan ve uzaktan vurmalar alm??t?r. Köro?lu’ na göre kahpeliktir bu ve kahpelik alm?? yürümü?tür, al?p yürümektir. Dünya sevilmez bir dünya olmu?tur art?k. Dünyay? terketmek vakti gelmi?tir. Köro?lu’ da öyle yapar, dünyay? terkedip, alaca??n? alm?? verece?ini vermi? bir insano?lunun huzuru içinde K?rklara kar???p gider…

KAYNAK:Türk Destanlar?-M.Necati Sepetçio?lu
Sayfa:152-163

Destanlar…” üzerine 2 yorum

Bir Cevap Yazın

Bu site, istenmeyenleri azaltmak için Akismet kullanıyor. Yorum verilerinizin nasıl işlendiği hakkında daha fazla bilgi edinin.